Του Γιώργη Κολιόπουλου. Δημοσιευμένο στο ΑΡΧΕΙΟΤΑΞΕΙΟ
Το Νοσοκομείου των Ανταρτών,ήταν κοντά στον ερειπιώνα του παραλίμνιου οικισμού του Αγκαθωτού. Πρόκειται για ένα σημαντικό μνημείο που οργανώθηκε σε ένα εν πολλοίς τεχνητό σπήλαιο και που λειτούργησε τους τελευταίους μήνες της εμφύλιας σύρραξης ως χώρος υγειονομικής περίθαλψης τραυματισμένων μαχητών του ΔΣΕ.
Το Νοσοκομείου των Ανταρτών,ήταν κοντά στον ερειπιώνα του παραλίμνιου οικισμού του Αγκαθωτού. Πρόκειται για ένα σημαντικό μνημείο που οργανώθηκε σε ένα εν πολλοίς τεχνητό σπήλαιο και που λειτούργησε τους τελευταίους μήνες της εμφύλιας σύρραξης ως χώρος υγειονομικής περίθαλψης τραυματισμένων μαχητών του ΔΣΕ.
Το Σεπτέμβρης του 1948 οι συχνές αεροπορικές προσβολές αναγκάζουν την ηγεσία του Υγειονομικού του ΔΣΕ – αρχίατρος Νώντας Σακελλαρίου – να μεταφέρει το νοσοκομείο που λειτουργούσε στο σχολείο του χωριού Ψαράδες, αρχικά στα σπίτια του χωριού Πυξός και λίγο αργότερα – καθώς οι βομβαρδισμοί συνεχίζονται αδιάκοπα – σε σπίτια στο Βροντερό.
Η ημερήσια όμως πρακτική της μετακίνησης των τραυματιών στη διάρκεια των συναγερμών στη δασωμένη πλαγιά απαιτούσε αφ’ ενός πολλούς τραυματιοφορείς, αφ’ ετέρου προκαλούσε επικίνδυνη κακουχία και καταπόνηση στους τραυματίες.
Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες ο Ν. Σακελλαρίου με οδηγό τον Στ. Πιτιανούδη εντοπίζουν σε μικρή απόσταση από το δρόμο προς το Αγκαθωτό και σε μια πτύχωση του βράχου μπροστά σε μια μικρή χαράδρα, μια καλοσχηματισμένη σπηλιά με είσοδο που μισοκρύβεται από μια κορομηλιά!
Η σπηλιά βρίσκεται κατ΄αρχήν σε ιδεώδες σημείο ως προς την πολύτιμη αντιαεροπορική κάλυψη αφού προσβάλλεται με ρουκέτες μόνο μέσω Αλβανίας, ενώ από τις βόμβες προστατεύεται από τις υπερκείμενες βραχώδεις υπώρειες του όρους Βροντερού, ύψους τουλάχιστον 100 μέτρων.
Αυτό που βλέπει τότε ο αρχίατρος Σακελλαρίου, είναι ότι η σπηλιά έχει ένα σπηλαιοθάλαμο εμβαδού περίπου 70 τ.μ. με ύψος γύρω στα 3,5 μ., ότι προσεγγίζεται σχετικά εύκολα, και ότι το πέτρωμα των βράχων είναι ασβεστολιθικό, άρα σχετικά μαλακό και εύθρυπτο. Έτσι, με απόφαση του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ ύστερα από πρόταση του Σακελλαρίου, επιλέγεται η σπηλιά να αποτελέσει την ‘μόνιμη’ εγκατάσταση του νοσοκομείου, αφού εξασφαλίζει κατ’ αρχήν ασφάλεια και σχετικά καλή προσβασιμότητα.
Στην αρχή της άνοιξης του 1949 , εγκαθίσταται στο σπήλαιο εργοτάξιο της διοίκησης Μηχανικού του ΔΣΕ με επικεφαλής τον Ν. Βυθούλκα, αξιωματικό με σπουδές πολιτικού μηχανικού και με εντατικούς ρυθμούς ξεκινούν εργασίες διάνοιξης του υφισταμένου σπηλαιοθαλάμου με μικροανατινάξεις και σκαπτικές-εξορυκτικές εργασίες «…όπως στα ορυχεία…»[1].
Η ‘μελέτη του έργου’, όπως αναγνωρίζεται σήμερα, προέβλεπε τους εξής άξονες ενεργειών:
- την δημιουργία όσο το δυνατόν μεγαλύτερης ωφέλιμης επιφάνειας μέσα στα σπλάγχνα του βουνού αλλά με εξασφάλιση από ενδεχόμενες καταπτώσεις.
- την διαμόρφωση της μεγαλύτερης δυνατής επιφάνειας για νοσηλευτική χρήση.
- την εξασφάλιση συνθηκών επαρκούς αερισμού και εύκολης κυκλοφορίας μέσα στο χώρο.
- την ταχύτατη υλοποίηση του έργου, υπό την αφόρητη πίεση εχθρικών ενεργειών, έλλειψης μέσων και υλικών.
Τα παραπάνω επιτεύχθηκαν με συνεχή εικοσιτετράωρη εργασία παράλληλων συνεργείων που ήταν :
1. συνεργείο εξόρυξης και εκβραχισμών. Υπολογισμοί έδειξαν ότι εξορύχτηκαν και μεταφέρθηκαν έξω, περί τα 200 κ.μ. βράχων, ποσότητα τεράστια για τις δυνατότητες, την πίεση του χρόνου, τα διαθέσιμα μέσα και τις γενικότερες συνθήκες πολέμου.
2. συνεργείο μεταφοράς και απόρριψης των προϊόντων εξόρυξης και εκβραχισμών. Τα προϊόντα των εξορύξεων έπρεπε να μεταφέρονται έξω ταχύτατα. Για το λόγο αυτό εφαρμόζεται η μέθοδος της «σέσουλας», δηλαδή μιας σκαφοειδούς κατασκευής από επιμήκη μαδέρια που με τη βοήθεια του κεκλιμένου δαπέδου της σπηλιάς τα μεταφέρουν κατρακυλώντας έξω και μπαζώνεται το πρανές μπροστά στην είσοδό της.
3. συνεργείο υλοτόμων και ξυλουργών για την κατασκευή οικοδομικής ξυλείας και την προετοιμασία του ξύλινου φορέα και των παταριών ‘νοσηλείας’ των μαχητών του ΔΣΕ.
4. συνεργείο οικοδόμων και πετράδων για την το ‘’συμμάζεμα’’ των αναβαθμών και των κοιλοτήτων που προκαλούσαν οι εργασίες εξόρυξης.
5. συνεργείο γυναικών για την κατασκευή αχυροστρωμνών από τσουβάλια και των απαραίτητων ειδών ‘’εξοπλισμού’’ του νοσοκομείου.
Για την υποστύλωση επικίνδυνων για κατάπτωση βράχων, χρησιμοποιούνται κορμοί κέδρων διαμέτρου 25-35 εκ. Για τον ίδιο λόγο και για την στατική εξασφάλιση του συνολικού θόλου του σπηλαίου, με την ιδιοφυή σύλληψη της ιδέας των «κιόνων» διαμορφώνονται και οι δύο τεράστιες βραχοκολώνες! Δημιουργήθηκαν έτσι τέσσερις σπηλαιοθάλαμοι σε τρία επίπεδα με συνολικό μήκος σπηλαίου τα 30 περίπου μ. και εμβαδόν της τάξης των 200 τ.μ., και με υψομετρική διαφορά εισόδου με το εσώτερο σημείο τα 12 μ.
Στον χώρο που προέκυψε, τοποθετούνται σφηνωτά στο δάπεδο και την οροφή του σπηλαίου, κατακόρυφοι κορμοί μικρότερης διαμέτρου που διαμορφώνουν και το ‘σχέδιο’, την ‘κάτοψη’ δηλαδή, όπου θα στηθεί η ωφέλιμη επιφάνεια των παταριών αλλά και οι διάδρομοι κυκλοφορίας, οι προσβάσεις και σκάλες για τα επίπεδα που δημιουργούνται. Όλα αυτά γίνονται με ασύλληπτους ρυθμούς για τα σημερινά δεδομένα οργάνωσης εργοταξίου!
Κατασκευάζεται κατόπιν ένα ιδιότυπο είδος παταριών και τελάρων με ορθοστάτες και οριζόντια δοκάρια από κλαδιά, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με σιδερένια πιόσχημα (σχήματος Π) σφυρήλατα καρφιά (‘κάντζες’)[2]και επιστρώνονται με σανίδια τα οποία προέρχονται από τις άδειες κάσες των πυρομαχικών και πάνω τους τοποθετούνται πρόχειρα αχυροστρώματα[3].
Με το τέλος των εργασιών διαμόρφωσης του εσωτερικού, κατασκευάζεται και μία σχετικά ευρύχωρη ξύλινη πλατφόρμα σε πρόβολο, με εμβαδόν περί τα 60 τ.μ., που αποτέλεσε ένα είδος αυλής, χώρου υποδοχής και εξωτερικών ιατρείων – αν επιτρέπεται ο παραλληλισμός με τους σημερινούς γνωστούς όρους. Σε μια ξερολιθιά μήκους 7-8 μ. στο φρύδι της προκείμενης χαράδρας που αποτέλεσε το βάθρο μια σειρά κορμών ύψους 3,5 μ. (σώζεται μέχρι σήμερα ένας από αυτούς στο βάθος της κοίτης του χειμάρρου) στήριζε τον σκελετό της πλατφόρμας που πετσώθηκε με χοντρά σανίδια-μαδέρια που φτιάχνονταν επιτόπου με τη χρήση υλοτομικού πριονιού στη θέση ενός μικρού καταβαθμού του χειμάρρου από κορμούς κέδρων που μεταφέρονταν από τα γύρω δάση με μουλάρια[4].
Με τέτοιο τρόπο κατασκευάστηκαν πάνω στην πλατφόρμα οι 3 παράγκες των γιατρών, διαστάσεων 2*2*2 μ. Την όλη εγκατάσταση συμπλήρωναν οι χώροι υγιεινής, δηλαδή το αποχωρητήριο που αποχέτευε κατ’ ευθείαν στη χαράδρα και ένα υποτυπώδες λουτρό με χρήση βαρελιού.
Έχει σημασία να διευκρινισθεί ότι όλη αυτή η εγκατάσταση, από το στόμιο της σπηλιάς, που έκλεινε με ένα ξύλινο πλαίσιο και όλη η πλατφόρμα μπροστά με τα παραπήγματα, παραλλάσσονταν με κλαδιά και φρέσκα φυλλώματα για την απαραίτητη απόκρυψη, το καμουφλάζ.
Το περιγραφέν σπουδαίο τεχνικό έργο, περαιώθηκε εντός μηνός, σύμφωνα με την μαρτυρία του Αντώνη Βρατσάνου στον γράφοντα. Ακόμη και για τα σύγχρονα δεδομένα και μέσα, τέτοιοι χρόνοι ολοκλήρωσης τέτοιων έργων είναι ασύλληπτοι, ανέφικτοι και εξωπραγματικοί…
....Σήμερα, σώζονται υπολείμματα της εσωτερικής οργάνωσης του νοσοκομείου. Η αναγνώριση και ιστορική αποτύπωση του μνημείου έγινε με την βοήθεια και τις περιγραφές των αυτοπτών μαρτύρων, που βοήθησαν στην σχεδιαστική αναπαράσταση του χώρου, ώστε να αποδοθεί κατά το δυνατόν πιστά. Είναι κρίμα που δεν καταφέραμε να εντοπίσουμε φωτογραφικές αποτυπώσεις του έργου, έστω και έμμεσες, διότι από μαρτυρίες προκύπτουν πληροφορίες για φωτογραφήσεις που έγιναν στο χώρο σε στιγμές ανάπαυλας και χαλάρωσης.
Μετά την ολοκλήρωση της έρευνας για αυτό το μνημειώδες τεχνικό έργο, θεωρούμε ότι θα έπρεπε να διδάσκεται σαν παράδειγμα στο μάθημα της διαχείρισης εργοταξίου στα τμήματα πολιτικών μηχανικών των Πολυτεχνικών σχολών των Πανεπιστημίων μας…
Γιώργης Ι. Κολιόπουλος,
Αρχιτέκτων μηχανικός
[1] Μαρτυρία στον γράφοντα, του Αντώνη Βρατσάνου, συνταγματάρχη μηχανικού του ΔΣΕ και αρχισαμποτέρ που παρακολούθησε τις μικροανατινάξεις για τη διεύρυνση του εσωτερικού της σπηλιάς.
[2] Μαρτυρία του Λάσκου Λασκούδη, αξιωματικού του ΔΣΕ.: «…μας φέρανε ένα φορτηγό κάντζες από τη Μικρολίμνη, που ήτανε το σιδηρουργείο, για να στερεώνουμε τα πατάρια…» και «…σβαρνίζοντας με τα μουλάρια φέρνανε τους κορμούς από το δάσος…».
[3] Επαμεινώνδας Σακελλαρίου : «…Διαθέσαμε τη ζωή μας…» Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 159
[4] Μαρτυρία του Λάσκου Λασκούδη, αξιωματικού του ΔΣΕ.:«…σβαρνίζοντας με τα μουλάρια φέρνανε τους κορμούς από το δάσος…».
*Πηγή και ολόκληρο το άρθρο: http://www.askiweb.eu/index.php/el/2015-09-21-08-27-59/18-2015-09-14-13-13-38
